اسناد تاریخی کلید گنجی برای روشن کردن زوایای تاریک تاریخ - وبلاگ تبلت

به گزارش وبلاگ تبلت، خبرنگاران- مرجان حاجی رحیمی: اسناد را می توان هویت دست اول تاریخ نامید، مبایعه نامه ها، عقدنامه ها، وقفنامه ها و احکام و فرامین و در روزگار امروز هر نوع اطلاعات ثبت شده در سازمان ها که به اشکال نوشتاری، دیداری- شنیداری، دیجیتالی و غیره که قابل تنظیم و بهره برداری باشد سند گویند که همگی جزیی از تاریخ مغفول ایران به تعداد می فرایند.

کمتر کسی در خانواده ها و حتی ارگان ها شامل نهادهای عمومی و دولتی پیدا می گردد که از اهمیت آرشیو و بایگانی اسناد تاریخی باخبر و یا حتی در صدد گردآوری آن باشند. بسیار خانواده های سرشناس که اسناد خود را که شامل احکام و نامه های اداری بوده به بهانه های گوناگون از جمله بی اهمیت پنداشتن، کمبود جا برای نگهداری و حتی گاه از سر ترس و ناچاری آتش زدند، خرد کردند و یا در آب حل کردند و به هر شیوه ای که می دانستند آنها را از بین بردند و یا اینکه در برترین حالت در کارتن ها و صندوقچه های نامناسبی نگهداری کردند که در طول سال ها گرما و حشرات موذی دخل آنها را درآورده است. بسیار هم دیده شده که پس از مرگ پدربزرگ یا مادربزرگ خانواده یا دور ریخته یا به سمسار فروخته می گردد.

درک نکردن اهمیت سندها، عکس ها و تصاویر خانوادگی در مقیاس کلان تر را می توان به سازمان ها و وزارتخانه های دولتی تعمیم داد. برای نمونه شهرداری تهران با قدمت 114 ساله یک مرکز اسناد یا آرشیو ندارد و اگر کسی بخواهد درباره سابقه خیابان ها، محلات، ساختمان ها و غیره تحقیق کند، سرگردان بین کتابخانه ها می گردد تا شاید بتواند از لابه لای کتاب ها به مطلبی دست یابد بی آنکه دسترسی به منابع دست اول که همان اسناد است، داشته باشد، حتی باورکردنی نیست اگر بدانید درباره پروژه های نو هم هیچ سابقه ای وجود ندارد. مثلا درباره چگونگی ساخت پل طبیعت یا بزرگراه صدر چه برسد به پروژه های شهری که در سال های دور اجرایی شدند.

این اتفاق نه تنها در شهرداری تهران اتفاق افتاده، بلکه با اطمینان قریب به یقین می توان گفت در همه مراکز دولتی و حتی خصوصی اتفاق افتاده است. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تعدادی از اسناد خود را در انباری در جاده مخصوص نگهداری می کرد و چند وقت پیش دستور امحای آنها آمده بود. کافی است به هر یک از اداره ها و سازمان هایی که می خواهید مراجعه کنید و سندی را بخواهید که مربوط به چند دهه قبل باشد. مثلا اگر بخواهید از ریز اطلاعات ساخت تئاتر شهر یا کارخانه مس سرچشمه باخبر شوید به در بسته خواهید خورد و جز یکسری اطلاعات کلی چیز دیگری به دست نخواهید آورد و یا یک جستجوی ساده در اینترنت داشته باشید تا فقط از نابودی اسنادی که خبری شده اند، مطلع شوید.

چرا اسناد تاریخی اهمیت دارد؟

نخستین علت آن؛ جنبه تاریخی و پژوهشی است. اگر اسناد تاریخی موجود باشد می توان سابقه و تاریخچه هرچیزی را به راحتی به دست آورد. برای نمونه فلان پروژه که ساختش به ضرر مردم تمام شد را چه کسی دستور اجرا داده بود و با چه هزینه ای ساخته شد یا برعکس، عاملان و آمران پروژه ای که به نفع مردم بود چه کسانی بودند. علت ساخت آن پروژه چه بوده یا نقش رجل و افراد مشهور در اتفاقات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور چه بوده، چه بیماری هایی اپیدمی شده بود، بیمارستان ها چطور ساخته شدند، پروژه های ملی چطور شکل گرفت و هرچیزی که فکر کنید.

اگر اسناد تاریخی موجود نباشند گویی در مسیری سیاه و تاریک قدم برمی داریم و مدام چرخ را از ابتدا اختراع می کنیم. اگر بدانیم در گذشته چه اتفاقی برای آنچه ما امروز می خواهیم به آن بپردازیم، اتفاق افتاده، به طور حتم اشتباهات گذشته را تکرار نمی کنیم یا حتی ممکن است برنامه هایی را که از قبل بوده و نتیجه مثبت داده ادامه دهیم. با توجه به اینکه بسیاری از کتاب های تاریخی ایرانیان را خارجی ها با توجه به برداشت خود از فرهنگ پارسی نوشته اند، اسناد می تواند بسیاری از فرضیه ها و نظریه های آنان را تایید و یا رد کند و می توان کتاب هایی بر پایه اطلاعات درست و نه حدسیات تالیف کرد.

این نکته را باید توجه داشت که سندها همگی دارای اهمیت تاریخی هستند هرچند به نظر ما بی ارزش بیایند ولی برای کسی که روی آن موضوع خاص پژوهش می نماید همانند کلید گنج می ماند. اما بعضی از این اسناد علاوه بر اهمیت تاریخی، دارای ارزش اقتصادی و ریالی هم هستند که اهمیت موزه ای پیدا می نمایند. اما ساده ترین راه برای حفظ اسناد کشور اسکن یا عکاسی از آن هاست و آن هایی را که طبقه بندی شده نیست و یا چند سال از وقوع آن می گذرد می توان برای استفاده پژوهشگران در فضای مجازی قرار داد.

گاهی به خانواده ها هم پیشنهاد می گردد که اسنادی را که در اختیار دارند به موزه ها و کتابخانه ها هدیه نمایند. هرچند در نگهداری این کاغذها در موزه ها و کتابخانه ها هم شک و شبهه زیاد است اما می توان امیدوار بود که شرایط برایشان از مغازه سمساری بهتر است!